AstroNotlar’dan, merhaba! NASA’nın hedefi tekrar Venüs’e çevirmesinin ardından biz de Venüs’e düzenlenen görevler hakkında bir yayın yapmak istedik. Öncelikle gönderilen görevlere kısaca değinip ardından da Venüs’ü gündemimize düşüren NASA’nın VERITAS ve DAVINCI+ görevlerine değineceğiz.
Venüs, adını Roma mitolojisindeki aşk tanrısından almıştır. MFÖ de eski bir şarkısında, şarkıdaki karakter olan Ali Desidero’nun yanık olduğu kızın ne kadar güzel olduğunu belirtmek için “Venüs mü desem Afrodit mi?” diye name yapar hatta. Gün batımından hemen sonra veya Gün doğumundan hemen önce, ufka baktığımızda o göz alıcı parlaklığıyla Venüs’ü görebiliriz, tabii eğer Venüs o sırada gökyüzündeyse. Hatta geçmişte onu yıldız sandıkları için “Çoban Yıldızı” demişlerdir. Venüs’ün ilginç yanlarından biri de Dünya’ya neredeyse ikizi olacak kadar benzemesidir.
Venüs’ü detaylı görmek için NASA’nın hazırladığı 3 boyutlu Venüs modelini incelemek isteyenler buraya tıklayabilir. Konumuza dönecek olursak, Venüs’ün Dünya’mıza benzer özellikleri neler?
Çapı, kütlesi, hacmi, yoğunluğu ve kütle çekimi gibi değerler Dünyamıza çok benziyor. Yani atmosfer ve yüzey sıcaklığı gibi diğer bütün olumsuz etkileri yok sayarak Venüs’ü ziyaret edip yüzeyinde yürüdüğümüzü hayal edersek, çok da fazla zorlanmayız. Bu değerler aslında önemli. Çünkü Dünya dışı yaşam için düşünülen ilk gezegen Venüs olmuş ama sonra pek de dost canlısı olmadığı anlaşılmıştır.
1970’lerde Ay yüzeyinde ağır giysilerle yürüyen astronotlar çok zorlanmıştı. Hatta zaman zaman düşmüşlerdi de. Umarım bir gün Venüs yüzeyinde yürüyebiliriz! Buradaki kıyaslamaları daha detaylı incelemek isteyenler buraya tıklayabilir.
Venüs, kurşunu bile eritebilecek kadar yüksek yüzey sıcaklığına sahip. Zaman zaman yüzeyi 475°C’ye kadar yükselebiliyor. Bir diğer olumsuz etki ise basınç. Venüs’ün atmosferik basıncı, Dünya’daki deniz seviyesi basıncının 92 katı kadardır. “Katlarla uğraşmayalım, aynı basıncı Dünya’da hissetmek istiyorum.” diyorsanız, bu basıncı denize dalarak da hissedebilirsiniz ama bunun için yaklaşık 3000 feet, yani 900 metre derinliğe dalmalısınız.
Sovyetler Birliği Venüs’e ulaşmak için Rusça’da Venüs anlamına gelen “Venera” adlı programı başlattılar. Dünya dışı gezegenlere ulaşma konusunda ilk hedef olan Venüs’e gönderilen ilk uzay araçlarının büyük kısmı başarısızlıkla sonuçlandı. 1960’lı yıllardan bahsediyoruz. O zamanlarda henüz Dünya’nın yörüngesine yeni ulaşılmıştı ve başka bir gezegene gitme fikri beraberinde birçok zorluğu da getirdi. Örneğin Venüs’e düzenlenen ilk görev olan Sputnik-7’ye bakalım. Sovyetler Birliği tarafından düzenlenen bu görev, Venüs’ün yüzeyini görüntülemek için planlanmıştı. 4 Şubat 1961’de Sputnik-7, Dünya yörüngesine erişti. Daha sonra onu Venüs’e gitmesi için gerekli yörüngeye sokacak olan roketin dördüncü aşaması bir türlü ateşlenmedi. Yapılan araştırmalar sonucu muhtemelen rokete güç sağlayan sisteminin vakum ortamında çalışmaya uygun olmadığını fark ettiler. 26 Şubat tarihinde de uzay aracı Dünya’ya düştü.
Sırada yine Sovyetler Birliği var. Bu görevin adı Sputnik-8. 12 Şubat 1961’de fırlatıldı. Bu sefer uzay aracı Dünya yörüngesinden başarılı bir şekilde çıktı ve Venüs’e doğru yol aldı. Ama fırlatmadan 10 gün sonra uzay aracı ile bağlantı kaybedildi. Uzay aracı 19-20 Mart 1961’de kontrolsüz bir şekilde Venüs’e 100 bin kilometre mesafeden geçerek Güneş merkezli bir yörüngeye oturdu ve hiçbir veri alınamadı.
Bu sefer işin içine Amerika Birleşik Devletleri giriyor. 1961’de Sovyetler Birliği’nin denemelerinden sonra Amerika hedefi hemen Venüs’e çevirme kararı alıyor. Amerika bu sıralarda Ay’a Ranger uzay araçlarını gönderiyor. Bu Ranger’ların tasarımını baz alarak Venüs için 3 tane uzay aracı yapılıyor. Bunların ilki, Mariner-1. 22 Temmuz 1962’de Venüs’e fly-by, yani yakın geçiş gerçekleştirmesi için gönderiliyor. Hedef, Venüs’e 29 bin kilometreden geçmek. Ancak yörüngede yapılan bir yanlışlık sonucu roket herhangi bir şeye zarar vermemek için fırlatıldıktan 290 saniye sonra imha ediliyor. Ne gibi bir şeye? Dünya etrafındaki bir başka uyduya mı? Aslında aklımıza gelebilecek her şeye. Bir uyduya, bir uçağa veya Dünya üzerindeki bir şehrin ortasına…
Venüs’e ilk defa, hatta Dünya dışında bir gezegene ilk defa başarılı bir yakın geçiş, NASA’nın Mariner-2 uzay aracı sayesinde gerçekleşti. 27 Ağustos 1962 yılında fırlatıldı. 14 Aralık 1962’de Venüs’e 34.762 kilometre öteden geçti ve bu sırada 42 dakika boyunca Venüs’ü gözlemledi. Bu veriler sayesinde; Venüs’ün yüzey sıcaklığının en az 425°C olduğunu, gece gündüz arasında sıcaklık farkının pek olmadığını, yüzeyden 56 ve 80 kilometre yükseklikte yoğun bulutlar olduğunu öğrendik. Bu başarılı görevden sonra NASA, Venüs konusunda görevleri biraz esnetti. Bu serinin devam görevleri de planlanmıştı ama henüz Sovyetler Birliği’nin başarısı yokken bu görevi erteleme kararı aldı.
O dönemlerde bu iki uzay devi ülke, soğuk savaş içerisinde olduğu için pek de bilgi paylaşmamışlar. İddia edilen görevlerle birlikte Amerika’nın bu başarılı görevinin ardından Sovyetler Birliği Venüs’e gitmek için 11 kez daha uzay aracı göndermeye çalışmış ama başarılı olamamıştır.
Öncelikle burada bir yanlış anlaşılmayı düzeltmek istiyorum. Çünkü bunu araştırırken Türkçe kaynaklarda pek de doğru şeyler yazmadığını gördüm. Venera-4, Venüs’e giden veya başarılı olan ilk uzay aracı değil, Venüs’ün atmosferi hakkında bir şeyler öğrendiğimiz ilk uzay aracı da değil. Zaten ondan az önce Amerika’nın gönderdiği Mariner-2 ile ilgili kısmında bahsetmiştik. Hedefine ulaşamayan Sovyetler Birliği, 12 Haziran 1967’de Venüs’e Venera-4 adında bir uzay aracı gönderdi. Venera-4, 3,5 metre yüksekliğinde bir ana kısımdan ve atmosferde paraşütüyle süzülecek bir sondadan oluşuyordu. Sonda atmosfere başarılı bir şekilde girip atmosferde süzüldü ama yaklaşık 25 kilometre irtifada sıcaklık ve basıncın etkisiyle parçalandı. Yüzey sıcaklığını 500°C ve basıncı 75 atm olarak ölçtü. Bu sonda sayesinde Venüs’ün atmosferinde ilk defa kimyasal analiz yapıldı. Bu analizler ile, Dünya atmosferinde bol miktarda bulunan azota Venüs’te rastlanmadığını öğrendik.
Bahsetmek istediğim son bir görev kaldı. Bu sefer çok da eskiye gitmeyeceğiz. 1990’lı yıllara kadar Venüs’e onlarca görev düzenlendi ama hiçbir zaman yüzeyi haritalandırılmadı. Çünkü Venüs’ün kalın bulutları, görünür ışığı geçirmiyordu. Bu sorunu çözmek için Amerika, 4 Mayıs 1989’da Magellan uzay aracını gönderiyor. Magellan, Venüs’e ulaştığı 10 Ağustos 1990 tarihinden itibaren 4 yıl boyunca yüzeyi radar ışınlarını kullanarak haritalandırıyor. Yüzeyin yaklaşık %98’i, ortalama 100 metre çözünürlükle haritalanıyor. Bu uzay aracı sayesinde levha tektoniği, erozyon ve kraterler hakkında bilgi ediniliyor.
Görevlerin hepsini detaylı olarak anlatmaya vaktimiz yetmez ne yazık ki ama fazlasını merak edenler varsa bize yazabilir. Şimdi asıl bu konuyu gündemimize düşüren, NASA’nın yeni iki görevine geldi sıra. Öncelikle bu görevlerin amacı ile başlayalım.
NASA, bu görevler sayesinde bize aslında çok benzer özellikler gösteren Venüs’ün neden şimdi “cehennem” gibi bir yer olduğunu anlamayı hedefliyor. Venüs’ün Güneş Sistemimizdeki ilk yaşanılabilir gezegen olduğu düşünülüyor. Hatta bir zamanlar Dünyamıza benzer iklimi olduğu ve yüzeyinde denizler olduğunu iddia edenler bile var.
Peki nedir bu VERITAS ve DAVINCI+ görevleri? Tam olarak Venüs’te ne bulmayı bekliyoruz?
Öncelikle DAVINCI+ ile başlayayım. Uzun haliyle: Deep Atmosphere Venus Investigation of Noble gases, Chemistry, and Imaging Plus. Yani adından da anlayacağımız üzere, Venüs atmosferinin kimyasal yapısını araştıracak. Bu araştırmalar sayesinde atmosferinin nasıl oluştuğu ve nasıl evrildiğini öğreneceğiz. Hatta az önce yüzeyinde deniz bulunduğu düşünülüyordu dedik. İşte bu görev sayesinde geçmişte Venüs’te deniz olup olmadığını öğreneceğiz. DAVINCI+, yanında bir de atmosfere girecek bir sonda taşıyacak. Bu sondadan alınan verilerle Venüs atmosferinin sera gibi davranmasının nedenini öğreneceğiz. Ayrıca Venüs’ün jeolojik özelliklerini anlayabilmemiz için ilk defa yüksek çözünürlüklü görselleri de DAVINCI+ gönderecek.
Peki ya VERITAS ile ne öğreneceğiz?
VERITAS’ın açılımı ise Venus Emissivity, Radio Science, InSAR, Topography, and Spectroscopy. Aslında bu iki görevin de ne yapacağını isimlerinden belli. Venüs’ün yüzey şekli ve yapısı hakkında bilgiler öğreneceğiz. VERITAS, Venüs yüzeyini haritalandıracak, bu sayede dünyadan neden bu kadar farklı olduğunu anlayacağız. Radar teknolojisi kullanılarak neredeyse Venüs’ün yüzeyinin tamamının 3 boyutlu haritasını çıkaracak. Bu haritalandırma sayesinde aktif levha tektoniği veya volkanik faaliyet olup olmadığı anlaşılacak. Ayrıca kızılötesi dalga boyunda da izleyecek. Bu sayede Venüs’ün kaya türleri hakkında bilgi edineceğiz ve aktif volkanların atmosfere su buharı yayıp yaymadığını öğreneceğiz.
NASA, 30 yıldır Venüs’e gitmediğini ısrarla vurgulayarak bu görevlerin tanıtımını yaptı. Peki daha ne kadar bekleyeceğiz bu bilgileri öğrenmek için?
DAVINCI+ ve VERITAS uzay araçlarının 2028 ve 2030 arasında Venüs’e gönderilmesi hedefleniyor. Konuyla ilgili olarak, NASA yöneticilerinden Bill Nelson, “Bu iki görev sayesinde Dünya’nın nasıl evrimleştiğini ve Güneş Sistemi’nde neden sadece Dünya’nın yaşanabilir olduğunu öğreneceğiz.” dedi. Ayrıca bu görevler sadece güneş sistemi içinde değil, ötegezegen araştırmalarına da katkı sağlayacak.
Yani kısaca iki görevi özetlersek; DAVINCI+, Venüs’ün atmosferini analiz edecek; VERITAS ise Venüs’ün yüzeyini haritalandıracak.
Yayınımızı bitirmeden önce AstroNotların aylık takvimine ücretsiz olarak erişebileceğinizi hatırlatmak istiyorum. Emre Erkunt’un astrofotoğrafını işlediği Özgürlük Heykeli Bulutsusu’na ev sahipliği yapan Haziran ayı takvimimiz ile telefon veya masaüstü arka planlarınızı şenlendirmek isterseniz sitemizi ziyaret edebilirsiniz. Poster şeklinde tasarladığımız bu takvimleri çıktı da alabilirsiniz. Yayınlarımızı kaydederken kayıt sırasında kırpılan ve eğlendiğimiz anlarımızı derlediğimiz Kayıt Dışı seslerimizi dinlemek ve her gün farklı bir içerikle astronomi ve uzay bilimlerine dair gündemi yakalamak için sosyal medyadan bizi takip etmeyi unutmayın!
astronotlar.space@gmail.com e-posta adresimize konuştuğumuz içeriklere dair düşüncelerinizi ve değinmemizi istediğiniz konuları yazabilir, bir kitap, link veya bilgi paylaşımında bulunabilirsiniz. Sosyal medya hesaplarımızı Instagram ve Twitter’dan “astro_notlar” olarak takibe almayı unutmayın! Facebook’tan vazgeçmem diyenler ise bizi AstroNotlar sayfasında bulabilirler. Gelecek hafta görüşünceye dek, gökyüzüne iyi bakın, hoşçakalın!
E-posta: astronotlar.space@gmail.com
Facebook: facebook.com/astronotlar.space
Instagram: instagram.com/astro_notlar
Twitter: twitter.com/astro_notlar
Anchor: anchor.fm/astronotlar
KAYNAKLAR:
https://en.wikipedia.org/wiki/Venus
https://solarsystem.nasa.gov/planets/venus/overview/
https://www.astronotlar.space/2020/08/30/bir-garip-sistem/
https://airandspace.si.edu/exhibitions/exploring-the-planets/online/solar-system/venus/
https://nasa.fandom.com/wiki/Venus
https://www.space.com/18529-distance-to-venus.html
https://earthsky.org/space/what-are-the-brightest-objects-in-our-solar-system/
https://skyandtelescope.org/astronomy-news/observing-news/see-the-6-or-7-brightest-night-objects/
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_brightest_natural_objects_in_the_sky
http://www.tarihtendersler.com/belge/kitap/rusyada_muslumanlar.pdf
https://solarsystem.nasa.gov/planets/venus/in-depth/
https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/venusfact.html
https://coolcosmos.ipac.caltech.edu/ask/48-How-strong-is-the-gravity-on-Venus-
https://phys.org/news/2016-01-strong-gravity-planets.html
https://www.jpl.nasa.gov/news/venus-air-pressure
https://en.wikipedia.org/wiki/Atmosphere_of_Venus
https://climatekids.nasa.gov/greenhouse-effect/
https://www.alternatewars.com/BBOW/Engineering/Water_Pressure.htm
https://www.pmel.noaa.gov/eoi/nemo1998/education/pressure.html
https://www.planetary.org/space-missions/every-venus-mission
https://www.jpl.nasa.gov/missions
https://en.wikipedia.org/wiki/Venera
https://history.nasa.gov/monograph24.pdf
https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1961-002A
https://history.nasa.gov/rogersrep/v1ch9.htm
https://aasnova.org/2019/07/08/how-venus-reacts-when-the-sun-strikes/
https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2004/06/Venera_4_the_first_spacecraft_to_return_data_about_the_atmosphere_of_Venus
https://astroturk.net/venera-4/
https://solarsystem.nasa.gov/missions/venera-4/in-depth/
https://en.wikipedia.org/wiki/Venera_4
https://www.space.com/venus-mission-success-history
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_missions_to_Venus
https://en.wikipedia.org/wiki/Magellan_(spacecraft)
https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/chronology_venus.html
https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Venus_Express/Past_missions_to_Venus
https://en.wikipedia.org/wiki/Observations_and_explorations_of_Venus
https://twitter.com/NASA/status/1400175950147604482
https://twitter.com/NASAJPL/status/1400183100697571330?s=20
https://twitter.com/thesheetztweetz/status/1400174073540493316?s=20
https://twitter.com/Dr_ThomasZ/status/1400178598800203779
https://www.axios.com/nasa-venus-two-missions-bc896718-7536-4a67-b16a-89a3c1cb0b4c.html
https://www.nasa.gov/press-release/nasa-selects-2-missions-to-study-lost-habitable-world-of-venus
https://www.sciencenews.org/article/nasa-venus-mission-davinci-veritas-space-planetary-science
https://en.wikipedia.org/wiki/VERITAS_(spacecraft)
https://en.wikipedia.org/wiki/DAVINCI%2B